Zadaniem uniwersytetu powinno być poszerzanie naukowych horyzontów oraz szukanie nowych perspektyw rozwoju dla całej społeczności akademickiej, w tym studentów. Aby je odnaleźć, trzeba wybrać odpowiednią drogę i w nią wyruszyć. Za przygotowanie drogowskazów odpowiada projekt ProspectUS, zainaugurowany na Uniwersytecie Śląskim w styczniu 2019 roku.
Od lat nasza uczelnia walczy o miejsce w czołówce polskich szkół wyższych. W ubiegłorocznym rankingu Perspektyw zajęliśmy 21. miejsce na 94 uczelnie. Wśród kryteriów branych pod uwagę przy tworzeniu zestawienia można wymienić m.in. ocenę uczelni dokonywaną przez kadrę akademicką, pozycję szkół wyższych w rankingach międzynarodowych, potencjał naukowy czy losy absolwentów na rynku pracy. Każda uczelnia, która pragnie zajmować coraz wyższe miejsce na liście, w swoim planowaniu strategicznym z pewnością powinna wziąć pod uwagę wskazywane przez rankingi obszary.
Narzędziem, które z założenia ma przyczynić się do rozwoju i wzmocnienia potencjału polskich uczelni, jest ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, nazywana także Konstytucją dla Nauki lub Ustawą 2.0. Przyjęta przez Sejm RP w lipcu 2018 roku, wymusiła na władzach uniwersyteckich w całej Polsce wdrożenie wielu zmian dotyczących m.in. struktury i strategii rozwoju szkół wyższych. Aby nadać im odpowiedni kierunek, należy najpierw ocenić aktualny stan uczelni i jej otoczenia oraz zidentyfikować obszary, które wymagają wzmocnienia. Zadania te realizowane są na Uniwersytecie Śląskim w ramach projektu „ProspectUS – koncepcja umacniania pozycji badawczej”.
Śląski badawczy
Do tej pory działalność naukowa polskich szkół wyższych oceniana była cyklicznie przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN). Każdemu z wydziałów czy instytutów nadawano kategorię A+, A, B lub C, przy czym pierwsza z nich oznaczała poziom wiodący w skali kraju, natomiast ostatnia – poziom niezadowalający. Im wyżej oceniane były jednostki, tym większe środki finansowe uczelnia otrzymywała z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Warto dodać, że podstawowym źródłem finansowania uczelni publicznych w Polsce są pieniądze pochodzące z budżetu państwa przekazywane w formie subwencji. Od tego wsparcia zależy więc przyszłość i rozwój szkolnictwa wyższego.
W wyniku ostatniej parametryzacji siedem spośród dwunastu wydziałów Uniwersytetu Śląskiego uzyskało kategorię A (pozostałe – kategorię B). Dzięki temu uczelnia znalazła się w gronie szkół wyższych, które otrzymały dodatkowe środki finansowe z ministerstwa na przeprowadzenie analiz i badań w ramach programu „Strategia Doskonałości – Uczelnia Badawcza”. To właśnie na podstawie uzyskanych wyników mają powstać założenia do nowej strategii rozwoju UŚ.
W ten sposób uczelnia przygotowuje się już do przyjęcia kolejnej oceny, która po wprowadzeniu tzw. Ustawy 2.0 będzie ustalana według nowych zasad. Przede wszystkim zostaną jej poddane już nie wydziały, lecz poszczególne dyscypliny naukowe.
Dlaczego podejmowane działania są tak ważne? Od wyniku parametryzacji bardzo wiele zależy – na przykład to, czy w obrębie dyscypliny realizowany będzie program studiów, czy uniwersytet będzie w stanie tworzyć nowe kierunki, czy w ramach studiowania danej dyscypliny będzie można uzyskać tytuł magistra lub stopień doktora. Co więcej, ocena nadal będzie miała wpływ na wysokość środków finansowych przyznanych uczelni. Nie trzeba nikogo przekonywać, że wyższe dofinansowanie przekłada się na możliwości poprawy jakości kształcenia i prowadzenia badań naukowych.
– Chcielibyśmy, aby jak najwięcej dyscyplin uzyskało możliwie najwyższą ocenę, dlatego już dziś podejmujemy działania służące najpierw diagnozie stanu uczelni i jej otoczenia, a następnie próbie wprowadzenia zaproponowanych zmian, aby umocnić jej pozycję. Pierwsze zadanie realizujemy w ramach przedsięwzięcia o nazwie ProspectUS – mówi prof. dr hab. Barbara Kożusznik, pełnomocnik rektora ds. rozwoju kadr, lider dwóch zespołów w projekcie. – Jest to nietypowy projekt. Jego specyfika polega na wykonywaniu badań i analiz, które posłużą do opracowania celów i założeń nowej strategii uczelni. Przygotowujemy więc szeroką bazę informacji pod rzetelne określenie planu działania – dodaje.
Pracując w zespołach, pracownicy Uniwersytetu Śląskiego, wraz z ekspertami zewnętrznymi, dokonali analizy sześciu obszarów kluczowych dla funkcjonowania naszej uczelni. Należą do nich: kadra, nauka, kształcenie, infrastruktura, współpraca z otoczeniem i widzialność. Ilość zebranego materiału badawczego jest ogromna. Na podstawie wyników przygotowano ponad 900 wniosków i rekomendacji, co pokazuje zakres przeprowadzonych analiz. Kolejny krok to wskazanie mocnych stron uniwersytetu oraz tych obszarów, które będą wymagały wzmocnienia. Stworzona w ten sposób baza danych posłuży do opracowania nowej strategii rozwoju uczelni.
Efekt podjętych działań zostanie dodatkowo oceniony w czwartym kwartale 2019 roku w ramach pierwszego konkursu w programie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pn. „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza”.
– Spośród polskich uczelni zakwalifikowanych do udziału w programie wyłonionych zostanie dziesięć, które otrzymają bonus finansowy sięgający nawet 10% przyznawanej corocznie subwencji i utrzymają status uczelni badawczej. Uniwersytet Śląski ma szansę znaleźć się w tym prestiżowym gronie – wyjaśnia prof. dr hab. Michał Daszykowski, prorektor ds. finansów i rozwoju Uniwersytetu Śląskiego oraz kierownik projektu ProspectUS. Taki zastrzyk finansowy poszerza możliwości działania uczelni przede wszystkim w zakresie rozwoju priorytetowych obszarów badawczych.
Nic więc dziwnego, że hasłem, które stało się synonimem umacniania pozycji naszej Alma Mater w kraju i na arenie międzynarodowej, jest Śląski badawczy.
Kształcenie poza schematami
– Część prowadzonych w ramach projektu ProspectUS analiz dotyczyła kształcenia. Jest to jeden z najważniejszych obszarów funkcjonowania uniwersytetu. Dostrzegamy przede wszystkim potrzebę stopniowego odchodzenia od tak zwanej masowej edukacji w kierunku jej personalizacji. Natychmiastowa zmiana nie jest jednak możliwa na wszystkich kierunkach jednocześnie. Można ją na początku wprowadzać w przypadku wydziałów, na których studiuje mniejsza liczba osób. Oczekiwania ze strony naszych studentów rosną, a my chcemy brać je pod uwagę – wyjaśnia prof. Michał Daszykowski.
Studenci również uważają, że zmiany w procesie zdobywania wiedzy są potrzebne. Na większości kierunków realizuje się z góry określony program studiów, co przypomina tryb edukacji szkolnej. Wiąże się to z pewną schematycznością całego procesu. Tymczasem studiowanie powinno być podróżą w nieznane, przygodą, szukaniem nieoczywistych odpowiedzi na pozornie oczywiste pytania. Jedna z dróg to zachęcanie studentów do samodzielnego myślenia i zdobywania wiedzy.
Oferowanie gotowych rozwiązań wydaje się drogą na skróty. Studenci, kształceni według sztywno wyznaczonej ścieżki, dzięki której bez większego wysiłku mogą uzyskać dyplom ukończenia studiów, prędzej czy później zetkną się z różnymi problemami w życiu zawodowym. Trzeba więc zaprosić ich do wspólnego poszukiwania rozwiązań, by otrzymali lepszy start w przyszłość. Na rynku pracy do niezbędnych cech należą m.in. determinacja i samodzielność, w cenie są również kreatywność czy krytyczne myślenie. Warto je rozwijać właśnie podczas studiów i w związku z tym wzmacniać w procesie edukacji te formy kształcenia, które pozwalają wychodzić poza schematy.
Wspólnotowe przesłanie
W nazwie projektu ukryte jest pewne przesłanie. Słowo ProspectUS z jednej strony oznacza perspektywę, z drugiej zaś zawiera angielski zaimek us odnoszący się do tego, co dotyczy nas – wszystkich, którzy tworzą Uniwersytet Śląski, a więc pracowników, studentów, doktorantów, a nawet absolwentów. Czy tworzą oni wspólnotę? Na to pytanie może odpowiedzieć każdy z nas. Być może będzie ona powstawać dopiero na naszych oczach. Z pewnością o wiele łatwiej jest walczyć wspólnie o prestiż i umacnianie pozycji śląskiej Alma Mater. Aby budować efektywną współpracę, potrzeba jednak dyskusji opartej na wzajemnym szacunku i wspólnego wyciągania wniosków.
Studenci pracujący w samorządach, kołach naukowych, mediach uniwersyteckich czy różnych inicjatywach organizują wykłady, realizują ciekawe projekty, biorą udział w badaniach i włączają się w działania na rzecz społeczności akademickiej, a także otoczenia uczelni. Dzięki temu tworzą się już małe wspólnoty, a uniwersytet staje się miejscem, w którym mogą powstawać i powstają silne więzi.
Kolejnym wyzwaniem jest usprawnienie form komunikowania się uczelni ze studentami. Zdaniem studentów obecnie obowiązujące procedury formalne nie są czytelne. Ponadto w strukturze uniwersytetu jest wiele regulacji, o istnieniu których wielu studentów nie wie, co często budzi niepokój. Aby ten stan poprawić, należy oprzeć zmiany dotyczące komunikacji na uczelni na wypracowaniu zasad dialogu uwzględniających potrzeby każdej ze stron i opartych na jasnych, zrozumiałych komunikatach oraz dostępie do pełnej informacji.
Studia powinny inspirować i dawać możliwości rozwoju zainteresowań oraz prowadzenia badań naukowych na światowym poziomie. W końcu jest to najpiękniejszy okres życia. Warto mieć otwarty umysł, zdobywać i pielęgnować nowe umiejętności, szukać różnych ścieżek rozwoju. To wszystko może nam zaoferować szczególna przestrzeń, jaką jest uniwersytet.
– Stwórzmy wspólnie takie miejsce – proponuje każdemu z nas prof. Michał Daszykowski.
Tekst: Piotr Tomalski
Artykuł pochodzi z magazynu „Suplement” (maj/czerwiec 2019).