Mogłoby się wydawać, że dzisiejsze zmiany i globalizacja coraz bardziej upodabniają ludzi do siebie – tym samym tworzymy jedną, wielką społeczność. Wciąż jednak istnieją różnice, których trudno nie brać pod uwagę. Już w starożytności wiodące ośrodki intelektualne rozwijały się w zupełnie inny sposób. Jako jedne z bardziej kontrastowych uważa się kultury wschodu i zachodu. Dany artykuł jest okazją do przyjrzenia się jednemu, konkretnemu społeczeństwu wschodniemu – Koreańczykom.
Według filozofa Hu Shi: „W rozumieniu konfucjańskiej filozofii zorientowanej na człowieka żadna istota ludzka nie może istnieć w pojedynkę. Każde działanie musi być formą wzajemnego oddziaływania człowieka i człowieka”. Niemożliwym jest omawianie norm społeczeństwa koreańskiego bez nawiązania do podstaw, czyli konfucjanizmu. Dany system etyczno-filozoficzny został stworzony w V wieku p.n.e. w Chinach, przez Konfucjusza – przywódcę religijnego oraz filozofa etyki. Wyznawane przez niego wartości oraz przemyślenia były przekazywane przez kolejne pokolenia uczniów. Można do nich zaliczyć m.in. hierarchiczność relacji międzyludzkich czy dokładnie określone powinności każdego człowieka. Dzięki temu, nazywany „religią zdrowego rozsądku”, konfucjanizm stał się najtrwalszą doktryną na świecie, o dużym wpływie na społeczeństwo oraz kulturę.
Myśl Konfucjusza rozprzestrzeniła się w Korei za sprawą bliskiego położenia Chin. Znaczenie zyskała już w czasie istnienia Trzech Królestw. Podkreślała wówczas obowiązki władcy, który miał stanowić między innymi moralny przykład dla poddanych i odpowiadać na ich potrzeby, tak aby utworzyć harmonijne społeczeństwo. W czasach państwa Goryeo (od X do XIV w.) konfucjanizm miał przełożenie na funkcjonowanie instytucji państwowych oraz edukacji. W międzyczasie rozwinął się neo-konfucjanizm, jako alternatywa dla buddyzmu i taoizmu. Jego twórca, filozof Zhu Xi, stawiał na powrót do korzeni, konserwatywne społeczeństwo oraz zachowanie surowej obyczajowości.
Aby lepiej zrozumieć społeczeństwo Korei Południowej, musimy zagłębić się w charakterystykę konfucjańskiego systemu. Jego normy znacznie różnią się od znanych nam na Zachodzie, w tym w Europie, wartości. Każda jednostka, zarówno w społeczeństwie, jak i w polityce, funkcjonuje w odniesieniu do innych. Ważna jest nie tylko znajomość obowiązków i przywilejów wobec ludzi, ale również relacje rodzinne i życie zawodowe.
Myśl konfucjańska charakteryzuje się zasadą wzajemnych „pięciu relacji”, czyli posłuszeństwem syna wobec ojca, troską ojca o syna; opieką męża nad żoną oraz oddaniem żony mężowi; opieką starszego brata nad młodszym; zachowaniem szacunku wobec przyjaciela; następnie miłością władcy do poddanych i służbą poddanych władcy.
U podstaw doktryny leży rodzina. To właśnie ona stanowiła centralną jednostkę w strukturze idealnego państwa, członkowie rodziny pracowali na jej korzyść i to ona miała się rozwijać. Według wyznaczonych ideałów, rodzina powinna być wielopokoleniowa oraz przestrzegać hierarchiczności we wspólnych relacjach. Konfucjanizm zalecał życie umiarkowane i sprawiedliwe, a jego celem było poszukiwanie drogi życia w świecie. Do dziś dużą wagę przywiązuje się do dobrobytu materialnego oraz edukacji. Dzięki nim przyszłe pokolenia przyniosą swojej rodzinie szacunek i chlubę.
Oprócz hierarchii wewnątrzrodzinnej, w konfucjanizmie istnieje także hierarchia dotycząca pozycji w społeczeństwie. Im wyższe stanowisko obywatela Korei, tym większy szacunek posiada wobec niego reszta społeczeństwa. To z kolei przekłada się na odpowiedni język i traktowanie. Korea Południowa to kraj nadal zdeterminowany przez klasy społeczne. Panuje tam patriarchalizm, brakuje równouprawnienia, a ludzie muszą radzić sobie z trudami codziennego życia, co w większości wynika z wpływów konfucjanizmu.
W lepszym zrozumieniu zróżnicowanych kultur mogą nam pomóc psychologiczne wymiary kultur opisane przez badacza i profesora Geerta Hofstede. Istnieje pięć takich wymiarów. Są to: dystans władzy, indywidualizm – kolektywizm, męskość – kobiecość, unikanie niepewności oraz orientacja czasowa odległa – bliska. Aby dobrze zobrazować społeczeństwo Koreańskie, musimy zrozumieć czym się charakteryzuje. Jedną z jego głównych cech jest właśnie kolektywizm, świadczący o silnych więziach społecznych oraz relacjach z innymi. W przeciwieństwie do państw zachodnich, w których liczy się sukces jednostki i podążanie za własnymi celami (stawiając przy tym siebie w centrum), w Korei ważna jest grupa i jej skoordynowana praca.
Dystans władzy odzwierciedla problem nierówności społecznych. W Korei Południowej nie tylko pogłębiają się różnice między biednymi a bogatymi, ale także powszechnie występuje hierarchiczny system. Mimo stopniowego odchodzenia od konfucjańskich wartości, niektóre z nich wciąż są obecne w społeczeństwie. Możemy to zauważyć obserwując zachowanie podwładnych, którzy pobłażliwie akceptują sprawowaną nad nimi kontrolę. Podobnie sytuacja prezentuje się w tradycyjnych koreańskich domostwach, gdzie dzieci z szacunkiem akceptują wolę rodziców i starszych. Dana norma znajduje również potwierdzenie w języku, który jest honoryfikatywny. Oznacza to, że stosowane przez rozmówców formy zależą od ich statusu i wieku. Duże znaczenie nadaje się stosowaniu odpowiednich zwrotów grzecznościowych czy dodaniu odpowiednich końcówek do wyrazów, tak aby wyrazić większy szacunek w stosunku do drugiej osoby.
Takie postrzeganie relacji przez ludzi z Azji Wschodniej pozostawia ślad nie tylko w życiu prywatnym, ale także publicznym. Wyjątkowe znaczenie nadawane jest rodzinie, a praca polega na wspólnym działaniu i akceptacji przypisanej pozycji. Indywidualizm oznacza dla nich „samolubstwo”, gdyż naturalnym jest wzajemne wspieranie się, dążenie do zbiorowego celu czy poczucie wspólnej tożsamości. Znacznie wyróżnia się również poziom wrażliwości oraz współodczuwania. Człowiek staje się bardziej wyczulony na cudze emocje i przejmuje odpowiedzialność również za innych, co oznacza zwiększoną ostrożność względem własnego zachowania.
Wspomniane przeze mnie rozbieżności między Wschodem i Zachodem widoczne były już w starożytności, gdzie można było wyróżnić dwa znaczące ośrodki intelektualne, Grecję oraz Chiny. Dziś łatwo zauważyć, że mieszkańcy zachodniej części świata przywiązują niezwykłą wagę do indywidualizmu i różnic między ludźmi. Każdy pragnie podążać za własnym głosem i stawia na samodzielność. W tym samym czasie Wschód dąży do poczucia harmonii w życiu i społeczeństwie, współodczuwania, jednolitości. Te dwa odmienne systemy myślenia są odzwierciedlane w codzienności, języku, nauce. Mimo globalizacji i przepływu kultur w dzisiejszych czasach, wciąż bardzo wyróżniają się inne sposoby patrzenia na świat i funkcjonowania.
Bibliografia
Jacoby M.: Korea Południowa. Republika Żywiołów;
Nisbett R. E.: Geografia myślenia. W: Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii międzykulturowej;
N. Levi: Konfucjanizm we współczesnej Korei Południowej – wybrane aspekty. (www.polska-azja.pl);
Klityńska P.: Myśl Konfucjusza. „Acta Erasmiana”. Nr 13, 2016;
Sobieraj M.: Filozofia Konfucjusza. (www.racjonalista.pl/kk.php/s,4265);
Olszewska Z.: Język koreański – to i owo o gramatyce. (www.jezykowasilka.pl/jezyk-koreanski-gramatyka/);
Łukaczyński J.: Koreańska myśl prawna pod rządami dynastii Yi jako odzwierciedlenie światopoglądu Konfucjusza przyjętego w okresie wczesnego królestwa Joseon: wpływy chińskie, ideologia koreańska. „Gdańskie Studia Azji Wschodniej”. Nr 9, 2016.
Teskt: Agata Haida