Gwara oraz tradycje są podstawowymi elementami kultury śląskiej. To właśnie dzięki nim każda Ślązaczka i każdy Ślązak pamięta o swoim pochodzeniu, korzeniach. Górny Śląsk to region niezwykle bogaty kulturowo, mający burzliwe dzieje. Jest zamieszkiwany przez dumną ze swojej tożsamości społeczność.
Charakterystyczne dla Śląska są przede wszystkim: kuchnia, krajobraz, humor, obrzędy, a także zwyczaje. Od paru lat można zauważyć wciąż rosnące zainteresowanie tym regionem. Zjawisko to zawdzięcza się między innymi mediom, które dają możliwość promowania kultury na szeroką skalę. Radio i telewizja regionalne pozwalają odbiorcom zapoznać się z najważniejszymi wydarzeniami w okolicy. Zazwyczaj związane są one ze śląskimi tradycjami. To właśnie one, tak samo jak gwara, znacząco zaistniały w internecie, który, inaczej niż pozostałe media, często się nią posługuje.
Gwara, dialekt, ślosko godka
Gwara jest odmianą mówioną języka ogólnonarodowego. Wyróżnia ją swoiste słownictwo, wymowa, odmienna frazeologia czy artykulacja. Często bywa trudna do zrozumienia dla osób, które nigdy nie miały z nią styczności. Zrozumienie języka gwarowego jest najłatwiejsze dla osób od urodzenia mieszkających na Śląsku lub mających takie korzenie. Gwara powstaje bezwarunkowo w zwartych grupach ludzi, którzy rozmawiają między sobą. Można ją usłyszeć w sklepie, szkole, środkach komunikacji miejskiej, lokalnych urzędach, na ulicy. Zamknięte społeczeństwa sprzyjają powstawaniu różnych odmian języka, nazywanych „gwarą”. Niektórzy Ślązacy posługują się nią jedynie w domu, a na zadane pytania odpowiada poprawną polszczyzną. Wiele osób odbiera używanie tej odmiany języka w sposób negatywny. Wspólne słownictwo daje jednak Ślązakom poczucie większej więzi emocjonalnej względem ludzi i swojego regionu.
Tożsamość regionalna
Górnoślązacy określają się jako Polacy, Niemcy, Czesi, a często również jako Polacy Ślązacy, Ślązacy Polacy. Wszystkie określenia są poprawne. Narodowość śląską można zdefiniować jako indywidualną cechę każdego człowieka, która wyraża jego emocjonalny związek z pochodzeniem.
Dla całokształtu tożsamości i narodowości śląskiej niezwykle ważne są burzliwe dzieje tego regionu, przykładowo wojny śląskie. Najbardziej zauważalna jest tutaj tożsamość kulturowa, będąca wynikiem zachowania swego rodzaju dziedzictwa. Coraz częściej obserwuje się odrodzenie poczucia odrębności lokalnych oraz małych ojczyzn. Powstaje wiele inicjatyw podtrzymujących gwarę. Można też zaobserwować aktywność w kreowaniu i rozwijaniu regionalnej tożsamości przez mieszkańców Śląska, którzy będąc osobami publicznymi, posiadając pewien autorytet, wywierają wpływ na swoje otoczenie. W tych działaniach niezwykle pomocne są zakorzenione na Górnym Śląsku wartości: praca, rodzina, religia.
Tradycje śląskie
Oprócz doskonale rozwijającej się gwary, Śląsk obfituje w liczne tradycje i przyzwyczajenia. Niektóre obrzędy utraciły swoje pierwotne, duchowe znaczenie, a obecnie są tylko zabawą czy beztroskim przedstawieniem. Z pokolenia na pokolenie przekazywane są sposoby postępowania, obrazy, wizje świata, nakazy i zakazy. Większość z nich to relacje ustne, na które składają się liczne opowieści, bajki, przestrogi. Bardzo często są one przyjmowane bez refleksji – przyswajane jak coś naturalnego. Wiele osób wskazuje wyszkubki, trzaskanie porcelany, niedzielny obiad, Barbórkę jako najpopularniejsze śląskie tradycje.
Promowanie Górnego Śląska
Wśród wielu gwiazd, celebrytów, polityków, osób publicznych nie brakuje ludzi pochodzących
z tego regionu. Piotr Kupicha, Magdalena Ogórek, Anna Dereszowska, Jan Miodek, Krzysztof Krawczyk. To tylko kilka nazwisk spośród wielu. Wokół Ślązaków ukształtował się swego rodzaju stereotyp osobowości i postępowania. Według wielu osób z innych regionów, Ślązak prezentowany jest jako „chłop”, który wykazuje się jedynie zdolnościami do pracy, zwłaszcza na kopalni lub w hucie. Kobieta zaś to zabiegana gosposia domowa, posłusznie wychowująca dzieci, dogadzająca mężowi. W niektórych rodzinach taki schemat wciąż obowiązuje, ale daleko idący rozwój i polepszenie jakości życia sprawiły, że Ślązacy przeszli transformację. Kobiety odnoszą sukcesy zawodowe, a młodzież wspina po szczeblach edukacji. Górny Śląsk to region prężnie rozwijający się. Wbrew przekonaniu o nieciekawych krajobrazach, można wskazać wiele atrakcji czy miejsc godnych odwiedzenia. Powietrze jest tutaj czyste, nie brakuje też wielu parków i ogrodów.
Media o regionie
W województwie śląskim swoją działalność prowadzi wiele mediów. Prym wiedzie radiofonia
i telewizja. Powstało wiele stacji, które poza dostarczaniem informacji, zajmują się promowaniem regionu. Prowadzący regularnie zapraszają na liczne wydarzenia kulturalne, a w okresie świątecznym tematyka skupiona jest wokół tradycji oraz zwyczajów. Mimo że dominującym językiem jest polski, to w niektórych mediach spotykana jest również gwara śląska. Gospodarze programów często wprowadzają do swoich wypowiedzi słowa z niej pochodzące, a niektóre audycje i programy są jej poświęcone w całości.
Źródła:
M. Szczepański: Tożsamość pogranicza. „Śląsk”. Nr 2/28/luty 1998;
A.I. Brzezińska: Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i społecznej.
Tekst: Anna Gawlik